گزارشی از بازار مردانه سونوگرافی‌ها و عدم انطباق جنسیت پزشک و بیمار

زهرا شریعتی | شهرآرانیوز؛ سراسیمه وارد بخش تصویربرداری درمانگاه می‌شود. آن قدر پریشان است که عنوان پذیرش و اتاق سونوگرافی را که دنبالش می‌گردد و در فاصله کمی مقابلش قرار دارد، نمی‌بیند. از حاضران سؤال می‌کند. پس از پذیرش شدن، کمی آرام گرفته است و روی صندلی می‌نشیند. چشمش به برگه نوبت دهی می‌خورد. با اینکه بیمار، مادرش است، سونولوژیست درمانگاه مرد است.

از پذیرش برای گرفتن نوبت سونولوژیست خانم پرس وجو می‌کند، اما با شنیدن این جمله که «پزشک خانم فقط یک نفر داریم، آن هم در نوبت صبح‌های چهارشنبه»، ناامید می‌شود و ناگزیر در نوبت سونولوژیست آقا می‌نشیند. این وضعیت البته خاص این بیمار و این درمانگاه مطرح شهر نیست و کم وبیش در دیگرمراکز درمانی نیز به چشم می‌خورد؛ درحالی که انتظار می‌رود جامعه دینی در ابعاد گوناگون ازجمله روابط اجتماعی همراه احکام شرعی باشد. برای بررسی بیشتر موضوع و روشن شدن علت‌های آن، گذشته از نظرات مسئولان با تعدادی از بیماران و کارشناسان رادیولوژی به گفتگو پرداخته ایم که در ادامه می‌خوانید.

۳۰ درصد سونولوژیست‌ها زن هستند

اردیبهشت ۱۳۹۷ محمدرضا دارابی، رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفتگو با قدس، از کمبود رادیولوژیست سونوگرافی خانم در خراسان رضوی خبر داد و ضمن اشاره به کشوری بودن این مشکل، علت آن را استقبال نکردن دانشجویان از این رشته، به ویژه در مناطق با بافت سنتی، معرفی کرد.

سه سال بعد، دوم آبان ۱۴۰۰، خبرگزاری فارس پویش «جلوگیری از سونوگرافی زن توسط سونولوژیست مرد» را راه انداخت و انجمن رادیولوژی ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که ۶۰ تا ۶۵ درصد متخصصان رادیولوژی کشور، خانم هستند و نه تنها هیچ کمبودی در این زمینه نداریم، بلکه در میان رشته‌های مختلف پزشکی، سونوگرافی بیشترین انطباق را با موازین شرعی دارد. زیرا پزشکان رادیولوژیست به بیمار دست نمی‌زنند و هیچ تماسی با بدن بیمار ندارند، بلکه پروب سونوگرافی را روی بدن بیمار می‌گذارند. همچنین نگاه بیشترشان به نمایشگر است و نگاه مستقیم به بیمار ندارند.

۲۹ آبان همان سال، دکتر علی اکبر بهرامی فر، رئیس انجمن تخصصی رادیولوژی خراسان رضوی، در گفتگو با ایرنا، با اشاره به اینکه تعداد متخصصان رادیولوژی در خراسان رضوی ۱۴۵نفر است و سالانه پانزده دانش آموخته جدید به این تعداد افزوده می‌شود، قیمت زیاد ابزار و تجهیزات تصویربرداری را مانعی بزرگ برای تأسیس مطب توسط آن‌ها معرفی کرد و پایین بودن تعرفه‌های رادیولوژی، مشکلات مربوط به پشتیبانی تجهیزات به علت تحریم ها، افزایش قیمت اقلام مصرفی رادیولوژی، مالیات و هزینه کارکنان را چالش‌های مهم پیش روی رادیولوژیست‌ها دانست. سی ام آذر نیز خبرگزاری فارس دوباره از کمبود پزشکان متخصص خانم خبر داد و نوشت: «به ازای هر یک میلیون زن، یک پزشک متخصص اورولوژی و به ازای هر ۱۰۰هزار زن، سه پزشک متخصص رادیولوژی وجود دارد و دویست شهر نیز اصلا متخصص زنان و رادیولوژی ندارند.»

درنهایت ۲۴ بهمن ۱۴۰۱ روزنامه جوان به نقل از وزیر بهداشت، با این تیتر که «تعداد متخصصان زن کمتر از دستگاه‌های رادیولوژی در کشور است»، از تأیید رسمی کمبود رادیولوژیست زن توسط دولت خبر داد.

در این گزارش، بهرام عین اللهی، وزیر بهداشت، ضمن تأکید بر لزوم رعایت قانون انطباق جنسیت بیمار و پزشک، به کمبود متخصص رادیولوژی زن اشاره و تأکید کرد: «این مسئله با تربیت و آموزش کادر درمان حل خواهد شد. بیمارستان‌های دولتی موظف شده اند قانون انطباق رعایت شود و خدمات خانم‌ها تا جای ممکن توسط خانم‌ها ارائه شود. در برخی موارد که اعلام می‌شود به اندازه کافی رادیولوژیست نداریم، از رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز درمانی درخواست داریم به زنان پزشک عمومی و متخصص زنان آموزش کوتاه مدت داده شود.

دستیاران خانم نیز خوب عمل می‌کنند و‌ می‌توانند در برطرف شدن این مشکل کمک کنند.» این کمبود به طور خاص در مشهدمقدس محسوس است. از میان بیش از ۱۱۰ رادیولوژیست و سونولوژیست این کلان شهر، حدود سی نفر خانم هستند و با این وصف طبیعی است که بیمارستان رضوی فقط از یک سونولوژیست خانم بهره‌مند باشد که گرچه هر روز در یک شیفت حاضر است، پاسخگوی همه متقاضیان نیست و بیمارستان امام رضا (ع) نیز یک خانم سونولوژیست فقط برای ارجاعات اورژانس همان بیمارستان داشته باشد.

استقبال زیاد، متخصص خانم کم

بررسی‌های میدانی و اظهارات بیماران نیز نشان می‌دهد که مراجعه به پزشک غیرهم جنس فقط مربوط به مراجعه بیماران خانم به پزشکان مرد نیست و موارد بسیاری از مراجعه بیماران آقا به پزشک خانم نیز وجود دارد، اما بیشتر مراجعه بانوان به پزشکان مرد به چشم می‌آید. زیرا به علت نامتوازن بودن تعداد پزشکان متخصص زن و مرد با مراجعه بیماران مرد به پزشکان زن، دامنه انتخاب بیماران خانم محدودتر و چه بسا ناگزیر از مراجعه به پزشکان غیرهم جنس می‌شوند؛ چنان که یکی از بیماران معتقد است: «با وجود تعداد کم متخصصان زن نسبت به متخصصان مرد، معمولا نوبت هایشان شلوغ‌تر است، اما با نهایت تعجب در این میان، شاهد مراجعه آقایان به این بانوان متخصص هستیم که خود باعث شلوغ ترشدن و دسترسی دشوارتر ما خانم‌ها به متخصص هم جنس می‌شود.»

پذیرش زیاد کیفیت را کاهش می‌دهد

این مسئله به ویژه در مراکز عمومی و دولتی پررنگ‌تر از مطب‌ها و مراکز تصویربرداری خصوصی است. یکی از خانم‌های جوان که به علت سنگ کیسه صفرا به سونوگرافی مراجعه کرده است، می‌گوید: «بار‌ها دربه در دنبال سونولوژیست خانم بوده ام، اما کمتر به نتیجه رسیده ام. درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها بیشتر وقت‌ها سونولوژیست خانم ندارند و حضورشان به روز‌ها و ساعات خاصی محدود است. این حالت، پاسخگوی بیماران اورژانسی نیست و در این موارد ناچارم به مطب‌ها و درمانگاه‌های خصوصی مراجعه کنم.

آنجا سونولوژیست و رادیولوژیست خانم بیش از مراکز دولتی است، اما افزون بر هزینه‌های زیاد، پزشکان زبده و مطرح سرشان خیلی شلوغ است و هفته‌ها یا ماه‌ها باید منتظر بمانیم.» او که بسیار به هم جنس بودن پزشک معالجش مقید است، از کیفیت کم کار برخی از آن‌ها گلایه دارد: «نمی دانم چرا، ولی خانم‌ها برای معاینه و تشخیص، زمان کافی اختصاص نمی‌دهند. گویا سرشان شلوغ است و می‌خواهند بیمار را از سر باز کنند.

به همین دلیل چندبار با آن‌ها بحث کرده ام. آخرین نمونه اش هم مربوط به همین وضعیت کیسه صفرا بود که با وجود انجام سونوگرافی در اوایل ماه، به علت بی دقتی سونولوژیست، سنگ کیسه صفرا تشخیص داده نشد و دوسه هفته بعد به صورت اورژانسی و با درد بسیار شدید مجبور به سونوگرافی دوباره شدم و آنجا هم به دلیل اصرار و توضیحات خودم، با دقت بیشتر انجام و منتهی به تشخیص سنگ شد.»

نسخه پیچی برای مراجعه به رادیولوژیست مرد

یکی دیگر از خانم‌ها برای دسترسی به پزشک متخصص هم جنس مشکلی ندارد و راضی است، اما به نکته جالبی اشاره می‌کند: «برخی پزشکان به ویژه پزشکان متخصص زنان، فقط کار یک یا دو رادیولوژیست را قبول دارند که آن‌ها هم آقا هستند و ما بیماران یا باید به همان‌ها که معرفی شده اند مراجعه کنیم یا قید آن متخصص خانم را بزنیم. این وضعیت به ویژه در تصویربرداری‌های غربالگری دوران بارداری بار‌ها برایم اتفاق افتاد. دفعه اول برخلاف نظر پزشکم، سونوگرافی را نزد رادیولوژیست خانم انجام دادم، اما گفت دقیق نیست و ناچار شدم سونوگرافی را در جایی که معرفی کرده بود، تکرار کنم که هم زمان و هم هزینه مجدد گرفت.»

ضرورت حضور نیرو‌های کاربلد و باتجربه

خانم محرابی، کارشناس رشته رادیولوژی، بر این باور است که تعداد متخصصان خانم کاربلد، مسلط و باتجربه کم است. اگر تعداد خانم‌ها زیاد، اما بدون مهارت لازم باشند، باز هم دردی دوا نخواهد شد. از طرفی، استادان و متخصصان ماهر معمولا در مطب هایشان ویزیت می‌کنند که شلوغ و با هزینه زیاد است و در دسترس همگان نیست.

او ادامه می‌دهد: «گذشته از وضعیت خاص و هزینه‌های زیاد راه اندازی مرکز تصویربرداری، به ما کارشناسان مجوز راه اندازی مطب داده نمی‌شود و باید با یک متخصص (که تفسیرکننده نتایج تصویربرداری است) همکاری کنیم، درصورتی که شاید بتوان به نحوی در مراکز آموزش عالی برنامه ریزی کرد که با طی دوره‌های خاص، کارشناسان رادیولوژی نیز امکان راه اندازی مطب را داشته باشند تا نیاز جامعه به صورت موقت پاسخ داده شود.»